Zo’n scène zou ik wel eens in een film over een kunstwerk van Rijkswaterstaat willen zien. Alles zit erin. Bewondering. De betrekkelijkheid van bewondering. De noodzaak van een nieuwe brug. En vooral, vrolijkheid. Maar Rijkswaterstaat wil geen reclame voor zijn kunstwerken. Rijkswaterstaat wil propaganda.
Daarin staan ze niet alleen. Iedereen die megatechniek aan te prijzen heeft, denkt dat de Ivensjes en Riefenstahltjes van nu dat het beste kunnen vormgeven. Excentrische camerastandpunten, wide angle, zware luchten, indrukwekkend commentaar, mannen met helmen en zwaar materieel. De duizenden kubieke meters beton en de tonnen staal worden met een nauwkeurigheid van één promille vermeld. En dat het allemaal op de millimeter nauwkeurig wordt aangebracht. De boodschap? ‘Dit werk is de grootste uitdaging in de geschiedenis ooit. Zo’n enorme, imposante, gigantische en gevaarlijke operatie is nog nooit uitgevoerd. De techniek zal beschermen tegen een ramp uit het verleden die nooit weer mag gebeuren. De toekomst zal zonder zorgen zijn. Dat zult u toch met ons eens zijn.’
Het lijkt wel oorlog. Als u deze weergave niet gelooft, kijkt u dan eens naar de video die in het bezoekerscentrum van de stormvloedkering in de Nieuwe Waterweg wordt vertoond. Een vriend van me noemt zulke filmpjes altijd ‘Triumph des Wissens’. Gelijk heeft-ie. Het is oude koek. Geproefd en onsmakelijk bevonden. Het is doodzonde dat handen vol geld aan dit soort flauwekul worden uitgegeven. Slecht voor de opdrachtgever, want die is gebaat bij een enthousiast en niet bij een geïmponeerd publiek, en het is slecht voor het filmbedrijf, want voor films als Haanstra’s Oscar-winnende ‘Glas’ uit 1958 is geen stuiver meer te krijgen.
Er is zeker en terecht een tijd geweest dat techniek, stad en fabriek voor vooruitgang stonden. Voor hoop. En zo werden ze ook in beeld gebracht. De kunsthistorische -ismen die daarbij horen zijn futurisme en expressionisme. Maar die kunstzinnige revoluties ontaardden toen nationaal-socialisme en communisme ze zich toeëigenden en er sociaal-realisme van maakten. Techniek heeft welgevaren bij dergelijke maatschappelijke systemen maar van vooruitgang was geen sprake. Integendeel, vernietigde steden en fabrieken waren het eindresultaat. Het beeld van techniek, stad en fabriek vergruisde mee. Ze bleken monsters te kunnen zijn. De hoop was de grond in geboord. Van futurisme en expressionisme werd weinig meer vernomen. Men werd überhaupt wat huiverig voor woorden op -isme.
Tot de makers en opdrachtgevers van ‘bedrijfsfilmpjes’, zoals ‘echte’ documentairemakers opdrachtfilms graag afdoen, is deze historische ontwikkeling niet doorgedrongen. Propaganda is het doel, expressionisme het middel. Met alle holle woorden en leugens vandien. Techniek heeft er nog nooit voor gezorgd dat er nooit meer een ramp zou gebeuren. Techniek kwam altijd pas na de ramp en was nooit berekend op de volgende. Techniek was nooit groter dan de mens en dus altijd kleiner dan de natuur. Makers en opdrachtgevers van voorlichtingfilms over onze megatechnische inspanningen zouden moeten ophouden die waarheden als koeien met leuzen te overschreeuwen. Ze zouden de mens weer tot maat moeten maken en in filmpjes over bruggen geen beton en staal maar mensen moeten opvoeren om het hart van de kijker te stelen.
Daarom zou een scène met twee lachende vrouwen zo goed zijn in zo’n film. Je komt er helaas nooit achter waarom vrouwen de slappe lach hebben maar laat dat maar aan de verbeelding van de kijker over. Deze kijker vergeet die brug nooit meer nu hij weet dat Licht en Strijdster er zo onbedaarlijk om lachen.