Philips design

'Talking about design and style can be very frustrating' zegt een medewerker van Philips Corporate Design in een jaaroverzicht van de afdeling. Maar P.J.J. Nagelkerke, Senior Design Manager van PCD, heeft er geen moeite mee. In een uur maakt hij duidelijk waar het bij het ontwerpen van producten voor Philips om gaat.

'Beheersing van het productcreatie-proces en een hoge kwaliteit van de daarin gebruikte gereedschappen, dat is wat PCD onder de bezielende leiding van Stefano Marzano sinds een paar jaar voorstaat. Als je de time-to-market van een nieuw product kort wil houden, moet je daarin investeren. Dat betaalt zich ruimschoots terug. Wij hebben het proces vastgelegd in draaiboeken. Vier fasen doorlopen we. Oriëntatie, probleemstelling, conceptualisatie en implementatie. De aanleiding om het proces te starten kan de markt, de techniek, de noodzaak van een andere vormgeving van een product of een combinatie van die drie zijn. Voor grote projecten is de structuur zeer uitgewerkt en vergt hij een synergetische samenwerking van veel disciplines. Kleine projecten kan je met minder mensen in kortere tijd af. Maar we gaan bij alle projecten door alle fases heen.'

'Heb je met Nagelkerke gesproken? Hij zei zeker dat PCD Philips op zou stuwen in de vaart der volkeren?' Aan het woord is prof.ir. J.J. Jacobs, jurylid van de stichting Goed Industrieel Ontwerp, die Philips de twee prijzen gaf, en hoogleraar industrieel ontwerpen aan de TU Delft. Nee, Nagelkerke benadrukte de degelijkheid van het ontwerpproces bij Philips. Alleen, de relatie tussen de woorden en de dingen is zo ingewikkeld, dat een buitenstaander slechts tastenderwijs de betekenis kan doorgronden. Jacobs: 'Dat klopt. De woorden zijn hetzelfde maar de bedoeling ervan is binnen het wereldje van ontwerpend Nederland anders dan in de gewone wereld.'

Wie graag etalages bekijkt of af en toe Philips-catalogi doorneemt, weet dat eenvormigheid Philips vreemd is. Ga je er echt naar zoeken dan zie je wel dat rondingen in de zijkanten van de magnetische resonantie-scanner, het gewelfde front van de vierkoppen videorecorder en de merkwaardig ronde memorecorder onder één noemer gebracht zouden kunnen worden, maar televisies in de vorm van een bromfietshelm of een open geslagen boek gooien direct roet in de rondingen. Ofwel, het ontwerpproces van Philips mag uniform zijn, de uitkomst ervan is het zeker niet. Nagelkerke: 'Wij ontwerpen van binnen naar buiten. De inhoudelijkheid van het product en een streven naar relevantie zijn kenmerken van de Philips-ontwerpen, zeker bij wat we in de pipeline hebben zitten. Het laatste nieuwtje in onze producten is sensorialiteit. Hoe voelt het aan? Maar je moet natuurlijk geen verkeerde verbanden leggen, bijvoorbeeld tussen stofzuigers en medische apparatuur. Patiënten willen hun angsten getemperd zien, dus bouwen we in de scanner een monitor in waarop ze zien wat er gebeurt en kunnen ze ondertussen naar muziek van hun keuze luisteren. Stofzuigen laat je het liefst door een ander doen, dus maken we dat ding gewoon sterk. Zulke dingen moet je niet met elkaar vergelijken, niet in één vorm gieten.'

Jacobs is verzamelaar. In zijn gang hangen prikklokken aan de muur, in zijn kamer heeft hij een Olivetti-rek en een Braun-hoek. Braun heeft zijn hart, hoewel zijn verstand er een rood lichtje bij laat branden. 'Ze gaan te snel kapot, maar de Braun-producten zijn in ontwerpersogen allemaal op z'n minst 'aardig'. Al sinds 1958 worden ze aangekocht door het Museum of Modern Art in New York. Braun is zuiverder in de leer, consequenter in de vormgeving dan Philips. Ik heb een diaprojector en een straalkacheltje die je zo zou kunnen fotograferen dat niet duidelijk wordt waar de één goed voor is en waar de ander. Dezelfde knoppen, alleen bij de projector komt er licht uit en bij de kachel warmte. Braun ontwerpt voor ontwerpers en is blij als het in de grote, boze wereld ook nog verkoopt. Bij Philips ligt dat anders. Zij werken voor het midden van de markt en vinden het mooi meegenomen als ontwerpers het ook nog mooi vinden. In een bedrijf als Braun is design diep geworteld in de bedrijfscultuur. Bij PCD zouden ze dat ook graag willen, maar ze krijgen de moloch Philips niet mee. Toch zou het me niet verbazen als het gehamer van Marzano op de filosofie van het ontwerpen over vijf jaar een echte Philips-design zal opleveren.'

De éénvormigheid van Braun ontlokt Nagelkerke de reactie: 'De opbouw van de producten van het bedrijf zojuist genoemd is monolithisch. De vormopvattingen zijn terug te voeren op Bauhaus, de instelling die in de jaren twintig alle kunsten onder één noemer wilde brengen, die van de architectuur. Ze bouwden alle vormen op uit cylinders, driehoeken, rechthoeken. Nee, ik spaar de Philishave. En de nieuwe technologiën scheppen vormvrijheid. Neem nou de stereolithografie.' Nagelkerke staat op en loopt naar één van zijn kasten. 'Daarmee kun je op totaal andere manieren producten concipiëren.' Hij haalt uit de kast een plastic model van een schijf uit een schedel, van bovenkaak tot oogkas. 'Daarvoor hoef je niet meer te boren, te frezen of te schaven. Vormen uit de virtuele werkelijkheid kun je met een druk op de knop realiseren. De harde droom noem ik dat. We hebben het niet alleen meer over rationele opvattingen van functionaliteit, maar ook over de emotionele beleving, amplification of senses. De ronde zijkanten van de magnetische resonantie-scanner zijn twee zorgende handen die het hoofd van de patiënt dragen. Er is voorzien in de basisbehoeften, nu komt het genot aan bod, self actualisation. We werken met en voor mensen mensen die snel van de linker naar de rechter hersenhelft kunnen switchen.'

Jacobs kent het 'hersenhelftenmodel' en de 'menswetenschapachtige verhalen' van Philips. 'Een prima filosofie. De filosofie die ze hadden was opportunistisch: producten voor de hele wereld dus global design. Maar natuurlijk reageerde Japan anders dan Duitsland en daarop reageerde Philips weer met speldeprikken, ideetjes zoals de bromfietshelm en het opengeslagen boek. Er zijn bedrijven die van vernieuwing in vormgeving beleid maken. Naast de normale producten die goed verkopen, zetten ze gewaagde series op de markt en evalueren op korte termijn het effect op de consument. De consument begint het bedrijf te associeren met vernieuwing, het imago schuift op en langzaamaan kan het hele assortiment opschuiven. Zo'n beleid van vernieuwing ontbreekt bij Philips. Er zijn speldeprikken waar geen lering uit wordt getrokken en de zelfregulering van hun ontwerpproces is zo sterk dat veel vernieuwing het bedrijf niet uitkomt. Ze hebben ontzettend leuke workshops maar de markt merkt er weinig van.'

'De erkenning die we nu krijgen' zegt Nagelkerke ter afsluiting, hij moet naar een workshop 'overtuigt me ervan dat het steeds beter zal gaan. Als er één ding ingrijpend veranderd is bij Philips, is het dat de gebruiker van onze producten op de eerste plaats is komen te staan. Dat is de Philips mission. Bij de medical systems hebben we dat al bereikt.' Jacobs is het met dat laatste volmondig eens. 'In hun medische apparatuur zijn ze toonaangevend, daar is geen discussie over. Maar over de televisies en stofzuigers zijn we nog niet uitgepraat.'

Frustrating.